دستیابی ایران به توافق هسته‌ای زمینه‌ای بود تا فعالان معدنی کشور را به آینده این حوزه دلگرم کند. آنها انتظار داشتند که با ورود شرکای تجاری و سرمایه‌گذاران، اوضاع معادن بهبود یابد و بتوان شاهد درآمدزایی این حوزه بود.
اتفاقی که البته شواهد آن هم بسیار زود خود را نشان داد و هیات‌های تجاری مختلفی راهی ایران شدند که بیشتر آنها هم اروپایی بودند. این روند افزایش همکاری‌ها همچنان ادامه دارد. با این حال، اخبار دیگر نشان می‌دهد، دستیابی به موفقیت آنچنان هم آسان نیست. مهم‌ترین مانع در این راه، کاهش سرمایه‌گذاری‌های جهانی و قیمت محصولات معدنی است؛ وضعیتی که با دوره پرخرج توسعه معدنی ایران مصادف شده است. موانع ساختاری داخلی هم در صورت رفع نشدن می‌توانند به وخیم‌تر شدن شرایط منتهی شوند.
درحال‌حاضر سرمایه‌گذاری معدنی در دنیا به کمترین میزان خود رسیده است. در چهل‌ونهمین کنفرانس سالانه معدن نیوزیلند که هفته گذشته برگزار شد و ۲۶۰ سازمان و شرکت معدنی در آن حضور داشتند، سخنرانان بیشتر بر کاهش قیمت مواد اولیه و کمبود سرمایه متمرکز شدند. بر این اساس، اعلام شده که سرمایه‌گذاری معدنی در حداقل رکورد تاریخی خود به سر می‌برد. بنابراین گزارش‌ها هزینه اکتشافی دنیا در ۲ سال گذشته تنها ۱۱ میلیارد دلار بوده که در این مدت و در سال ۲۰۱۴م شاهد افت ۲۶درصد در این بخش بوده‌ایم. همچنین اشاره شد که مکان‌های جذاب اکتشافی دنیا همچنان امریکا، کانادا و استرالیا هستند. به علاوه در کنفرانس به این نکته هم اشاره شد استرالیا ۱۱۰ میلیارد دلار پروژه‌های توسعه‌ای را به تاخیر انداخته است!
در این کنفرانس ۳ روزه عنوان شد که سرمایه‌گذاری در معادن جهان به کمترین مقدار خود رسیده و به همین دلیل است که حتی شرکت‌های بزرگ جهان هم با مشکلات مدیریتی و مالی متعددی روبه‌رو هستند. قیمت محصولات معدنی به ۵۰ تا ۷۰درصد قیمت سال پیش خود رسیده و اقتصاد چین، استرالیا و نیوزیلند هم هنوز زیر فشار است؛ ۳ اقتصاد بزرگی که اثرات زیادی بر بازار معدن آسیا و جهان دارند.
تمام خبرها بد نیستند
با این حال، تمامی اخباری که از بازار جهانی به گوش می‌رسد، بد نیستند. عمده خبرهای خوب این بخش مربوط به شرکت‌های کوچک و اکتشافات آنهاست که توانسته‌اند بر وسعت فعالیت‌های خود بیفزایند. با این حال، این تغییرات کوچک در عمل نمی‌تواند مانع از بیکاری کارگران بخش معدن (به‌ویژه در ۳ کشور چین، استرالیا و نیوزیلند) شود.
کاهش قیمت محصولات معدنی هم منجر به بدتر شدن شرایط شده است. قیمت‌های کنونی در کمترین سطح ۵ ساله خود قرار دارد. طلا و زغال‌سنگ از محصولاتی بوده‌اند که در یک سال گذشته بیشترین کاهش را تجربه کرده‌اند و قیمت‌کنونی آنها به ترتیب ۶۰ درصد و ۷۵درصد پایین‌تر از قیمت‌های سال گذشته است. انتظار می‌رود که این شرایط ادامه‌دار باشد و نمی‌توان در کوتاه مدت انتظار بهبود اوضاع را داشت.
هنوز هیچ نشانه‌ای از بهبود اوضاع دیده نمی‌شود. قیمت سهام شرکت‌های معدنی کاهش بسیاری یافته‌اند و سرمایه‌گذاران دیگر تمایلی برای صرف منابع مالی خود در فعالیت‌های معدنی ندارند. بودجه‌های اکتشاف معدنی در جهان در ۲ سال گذشته به نصف رسیده و در سال گذشته میلادی، به تنهایی ۲۶درصد کاهش داشته است. در حال حاضر میزان هزینه‌های اکتشاف تنها ۱۱میلیارد دلار بوده است.
سرمایه‌گذاری معدنی در نیوزیلند از ۵۰میلیون دلار در سال ۲۰۱۰م به ۱۵میلیون دلار در سال‌جاری کاهش یافته است. این وضعیت در حالی است که نیوزیلند به عنوان یکی از کشورهای میزبان سرمایه‌های معدنی برای نخستین‌بار در ۴سال گذشته در این زمینه با افت مواجه بوده است. این کشور هم از نظر جذابیت سرمایه‌گذاری‌های معدنی در سال‌جاری با ۱۹ پله سقوط به رتبه ۳۵ از بین ۱۰۰ کشور مورد بررسی رسیده است.
در حال حاضر، بنابر گزارش‌های موسسات بین‌المللی، ۳ کشور کانادا، ایالات متحده و استرالیا در صدر جذاب‌ترین کشورهای جهان برای سرمایه‌گذاری معدنی هستند و کشورهای دیگر از این قافله عقب مانده‌اند. با این حال، وضعیت این کشورها هم چندان مساعد نیست. استرالیا کشوری است که شاهد بیشترین کاهش در میزان سرمایه‌گذاری‌ها بوده است.
این کشور که از سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۳م شاهد سرمایه‌گذاری‌های معدنی فراوانی بود، اکنون با کمبود منابع مالی روبه‌رو است. اوج ورود سرمایه‌های جدید معدنی به استرالیا در سال ۲۰۱۲م بود. پس از آن به تدریج میزان سرمایه‌گذاری‌ها در این بخش کاهش یافت و به سطح کنونی رسید که کمترین میزان در ۷سال گذشته است. در هر صورت، در برهه‌ای که منابع مالی کشورهای مختلف به‌ویژه چین راهی استرالیا شد، وضعیت کنونی معادن این کشور را ایجاد کرد.
در حال حاضر استرالیا یکی از معدنی‌ترین کشورهای جهان است و دست‌کم ۵ شرکت بین‌المللی بزرگ معدنی در این کشور فعالیت می‌کنند. در هر صورت کاهش میزان سرمایه‌گذاری‌ها در این کشور که از مهم‌ترین دلایل آن کاهش رشد اقتصادی چین و البته کاهش سودآوری معادن بوده است، آینده این بخش اقتصادی استرالیا را با ابهام روبه‌رو می‌کند. آیا استرالیا سهم بازار محصولات معدنی خود را از دست خواهد داد؟
استرالیای تاثیرگذار
۱۵ روز پیش، جمعی از کارشناسان معدنی استرالیا به بررسی بحران سرمایه‌گذاری معدنی این کشور پرداختند و در نهایت اعلام کردند که وضعیت کنونی چندان هراس‌انگیز نیست! دلیل آنها هم جالب بود و هم تامل‌برانگیز. استرالیا در دوران رونق مالی، زیرساخت‌های خود را توسعه داده است. بنابر بررسی کارشناسان، بیشترین سرمایه‌گذاری‌های اوایل دهه میلادی جاری به ساخت خطوط راه‌آهن و اسکله‌سازی اختصاص یافته بود. درحال‌حاضر این سرمایه‌گذاری‌های سنگین به اتمام رسیده و تنها برای فعالیت‌های مرسوم معدنی مانند استخراج و فرآوری محصولات معدنی به منابع مالی نیاز است. حتی مراحل دشوار و پرهزینه اکتشاف هم انجام شده و وضعیت بسیاری از ذخایر زیرزمینی این کشور مشخص شده است. به همین دلیل است که کارشناسان عنوان می‌کنند استرالیا از کمبود سرمایه‌گذاری‌ها ضربه زیادی نمی‌خورد و می‌تواند تا چند سال آینده به فعالیت‌های معدنی خود در سطح جهانی ادامه دهد. شرایط کشورهای معدنی پیشگام جهان مانند چین، امریکا و کانادا هم تفاوت چندانی با استرالیا ندارد. این کشورها با وجود آنکه با کاهش منابع مالی مواجه هستند، از مراحل دشوار معدنکاری خود عبور کرده‌اند و مشکلات آنها تا حدی که به نظر می‌رسد، بزرگ نیست.
اما شرایط برای ایران به گونه دیگری است. ایران با مشکلات زیرساختی زیادی مواجه است و برای توسعه آنها نیاز به سرمایه‌گذاری‌های سنگین دارد. هنوز وضعیت خطوط ریلی و اسکله‌ها و حتی موارد با اولویتی مانند برق و آب بسیاری از مناطق معدنی کشور مساعد نیست. ضمن اینکه هنوز هم طرح‌های اکتشافی گسترده در دست اجرا هستند و نیاز به تامین مالی دارند. تامین تجهیزات و ماشین‌های معدنی هم از دیگر مشکلات بخش معدن کشور بوده که برای رفع آنها نیاز به سرمایه است. این وضعیت باعث شده ایمیدرو هم در کارگروه اولویت‌بندی مصارف به‌دنبال اولویت‌بندی پروژه‌ها و به تاخیر انداختن هزینه‌ها تا زمان رفع بحران است. با این حال، ایران از وضعیت داخلی هم رنج می‌برد و باید به این مشکلات جهانی، موانع ساختاری را هم اضافه کرد.
به عقیده کارشناسان و فعالان معدنی کشور، در صورتی که مشکلاتی مانند بوروکراسی، وضعیت مالیاتی کشور و روندهای اعطای مجوز بهره‌برداری اصلاح نشود، نمی‌توان در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی موفق بود.
سرمایه‌گذاری در ایران باید تقویت شود
مدیر زیرساخت‌های ایمیدرو در گفت‌وگو با صمت از وضعیت کنونی معادن ایران سخن گفت. به گفته عباس رنجبر، توسعه زیرساخت‌ها، باید اولویت برنامه بخش معدن باشد و با انجام آن می‌توان برنامه‌های معدنی دیگر را هم ادامه داد.
از طرفی، با توسعه زیرساخت‌ها است که سرمایه‌گذاران خارجی برای همکاری‌های دوجانبه ترغیب می‌شوند. به دلیل اهمیت این موضوع باید فضای عملیاتی بخش معدن کشور به سمت توسعه زیرساخت‌ها حرکت کند.
با این حال، رنجبر از توجه ناکافی به زیرساخت‌ها خبر می‌دهد. به گفته او، تمامی مدیران عالی و عملیاتی کشور باید متوجه اهمیت زیرساخت‌ها باشند و فضای عملیاتی کشور به سمت توسعه آنها حرکت کند. با این حال به دلیل تراکم کاری مدیران عالی و تصمیم‌گیرندگان، به این موضوع توجه کافی نمی‌شود. مدیران میانی و رده‌پایین هم به دلیل کمبود منابع مالی، توسعه زیرساخت‌ها را از برنامه کاری خود خارج می‌کنند.
مدیر زیرساخت‌های ایمیدرو ادامه داد: با این حال امید است که در آینده با توجه بیشتر به توسعه زیرساخت‌ها، ضمن فراهم شدن بستر توسعه معدنی کشور، سرمایه‌گذاران بیشتری هم برای ورود به کشور ترغیب شوند. ضمن آنکه می‌توان انتظار داشت که برخی از آنها به عنوان توسعه‌دهنده وارد کشور شوند و به فعالیت بپردازند. در هر صورت، با توجه به آنکه مدیران عالی کشور مانند مهدی کرباسیان، رییس هیات عامل ایمیدرو در صحبت‌های اخیر خود از اهمیت توسعه زیرساخت‌ها سخن گفته‌اند، جای امیدواری است که در انتظار سرعت بیشتری در آینده این بخش شاهد باشیم.
منبع: گسترش صمت
