اقتصاد معدن تا سال ۲۰۲۱

ایران را می‌توان به لحاظ ذخایر معدنی یکی از غنی‌ترین کشورهای دنیا با داشتن ۶۸ نوع ماده معدنی دانست؛ اما نبود چشم‌انداز و برنامه‌ریزی مدون در امر اکتشاف، استخراج و فرآوری معادن باعث شده است تا آن‌گونه که باید نتوان از ظرفیت این بخش به‌خوبی بهره گرفت؛ به‌طوری‌که بخش معدن سهم بسیار اندکی در تولید ناخالص داخلی دارد.

کم‌توجهی به این بخش در حالی است که در برنامه ششم توسعه برای این بخش رشد ۸/ ۸ درصدی در نظر گرفته شده است؛ رقمی که به گفته جعفر سرقینی، معاون امور معادن وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال حاضر ۷ درصد بوده و آنچه مسلم است برای رسیدن به رقم پیش‌بینی شده در برنامه ششم توسعه باید برنامه مدونی برای این بخش در نظر گرفت. وب‌سایت «تریدینگ اکونومیکس» به طور ادواری به جمع‌آوری شاخص‌ها و متغیرهای کلان اقتصاد کشورهای جهان می‌پردازد و با استفاده از مدل‌های اقتصادسنجی و تعدیل انتظارات روند این متغیرها را طی سال‌های آتی پیش‌بینی می‌کند. این موسسه تحقیقاتی در گزارشی پیش‌بینی میزان تولید ناخالص ناشی از بخش معادن را که به تولید ناخالص داخلی افزوده می‌شود برای فصول آتی سال جاری و سال ۲۰۲۰ به این ترتیب ارائه داده است: در حالی که نرخ رشد اقتصادی برای چهارفصل سال جاری میلادی به ترتیب ۱/ ۲، ۲/ ۲، ۲/ ۲ و ۲/ ۱ درصد پیش‌بینی شده، میزان تولید ناخالص معدنی برای فصل اول حدود ۶۷۶ هزار میلیارد ریال، فصل دوم با کاهش به ۶۳۸ هزار میلیارد ریال، فصل سوم با اندکی افزایش به همان سطوح فصل اول و در فصل چهارم به نزدیکی فصل دوم کاهش می‌یابد. در مقایسه با متوسط مقدار حقیقی تولید بخش معدن در سال ۲۰۱۵ و میانگین پیش‌بینی آن برای سال جاری، سال ۲۰۲۰ با رسیدن به تولید ۶۴۰ هزار و ۲۳۴ میلیارد ریال روند کاهشی را در این بخش نشان می‌دهد.

اهداف کلی بخش معدن

بر این اساس نیز در برنامه ششم توسعه برای دوره ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ دو هدف کلی «شناسایی منابع ذخایر معدنی در مناطق اولویت دار و ارتقای سهم معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور» در دستور کار قرار گرفته است؛ اهدافی که برای رسیدن به آنها چهار راهبرد «توسعه سرمایه گذاری، زیرساخت و فناوری در حوزه اکتشافات و استخراج معدنی، ارتقای بهره‌‌وری، برداشت صیانتی از معادن با رعایت الزامات زیست‌محیطی در راستای افزایش رقابت‌پذیری، تکمیل زنجیره ارزش در معدن و صنایع معدنی و بهبود مستمر فضای انجام کسب‌وکار» در نظر گرفته شده است. علاوه‌بر اهداف کلی بر این بخش ۱۵ هدف کمی نیز در نظر گرفته شده است. اهدافی که تحقق آنها لازمه رسیدن به اهداف کلی پیش‌بینی شده در این برنامه است. جزئیات هدف‌گذاری‌های معدنی نشان‌دهنده آن است که برای بخش شناسایی منابع و ذخایر معدنی در مناطق اولویت دار ژئوفیزیک هوایی- تجمعی از یک میلیون کیلومتر خطی در سال ۱۳۹۵ باید به دو میلیون و ۷۰۰ هزار کیلومتر خطی در سال ۱۳۹۹ برسد. از سوی دیگر براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته تهیه نقشه‌های زمین شناسی ۱:۲۵۰۰۰ (انباشته) نیز از ۱۳۸۲ ورقه در سال آینده باید به ۳۱۶۰ ورقه در سال ۱۳۹۹ برسد. علاوه‌بر موارد مذکور در این برنامه بررسی مخاطرات و لرزه خیزی ۱:۲۵۰۰۰ (انباشته) از ۶۲ ورق پیش‌بینی شده برای سال ۹۵ به ۱۲۲ ورق در سال ۱۳۹۹ دست پیدا کند. اما در بخش ارتقای سهم معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور ۱۲ شاخص کمی پیش‌بینی شده که براساس این اهداف سهم ارزش افزوده بخش معدن از تولید ناخالص داخلی مورد توجه قرار گرفته است؛ به‌طوری‌که سهم ارزش افزوده معدن از تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۹ باید به ۷/ ۱ درصد برسد. براساس آمار اعلام شده سهم تولید ناخالص داخلی در سال ۱۳۹۳ برابر با ۳/ ۱ درصد بوده و این سهم سال آینده باید به همین میزان ثابت بماند. میزان استخراج معادن یکی دیگر از موارد پیش‌بینی شده برای این بخش است. براساس برنامه‌ریزی صورت گرفته باید استخراج از معادن فعال در کشور از ۴۰۰ میلیون تن در سال ۹۳ به ۵۰۰ میلیون تن در سال ۱۳۹۹ برسد. برای سال آینده نیز استخراج از معادن باید ۴۲۰ میلیون تن باشد. سازمان مدیریت و برنامه‌‌ریزی در گزارش خود از اهداف بخش معدن تا پایان برنامه ششم توسعه، هدف‌گذاری تولید در ۱۱ محصول منتخب را نیز اعلام کرده است. ظرفیت تولید آلومینیوم، مس، سیمان، استخراج سنگ‌آهن، روی، فولاد خام، کنسانتره زغال سنگ، سنگ تزئینی، کاشی و سرامیک و شیشه جام ۱۱ محصول معدنی منتخب است که هدف‌گذاری تولید در هر کدام از این محصولات بین سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۹ اعلام شده است. براساس برنامه‌ریزی صورت‌گرفته، تولید مس به‌عنوان یکی از کالاهای استراتژیک باید تا سال ۱۳۹۹ به ۴۶۶ هزار تن برسد. در هدف‌گذاری صورت گرفته تولید مس در سال آینده با میزان ۲۵۹ هزار تن تغییری را نسبت به سال ۹۳ تجربه نخواهد کرد. تولید آلومینیوم نیز در هدف‌گذاری صورت گرفته از ۴۸۰ هزار تن پیش‌بینی شده برای سال آینده باید به ۷۸۰ هزار تن در سال ۱۳۹۹ برسد، اما پیش‌بینی می‌شود تولیدکنندگان سیمان نیز در ۵‌سال (۹۹-۹۵) افزایش حدود ۱۰ هزار تنی را تجربه کنند. براساس برنامه‌ریزی سال آینده تولید سیمان به ۸۰ میلیون تن خواهد رسید. اما ظرفیت استخراج سنگ‌آهن نیز که در سال آینده تولید ۸۸ میلیون تنی برای آن پیش‌بینی شده است در سال ۱۳۹۹ به ۱۲۵ میلیون تن خواهد رسید. روی یکی دیگر از محصولاتی است که برای آن افزایش تولید ۱۵۰ هزار تنی پیش‌بینی شده است؛ به‌طوری‌که تولید این محصول از ۴۵۰ هزار تن در سال آینده در سال ۱۳۹۹ به ۶۰۰ هزار تن خواهد رسید. ظرفیت تولید فولاد خام نیز براساس هدف‌گذاری صورت گرفته از ۲۸ میلیون تنی که برای سال آینده پیش‌بینی شده است در سال ۱۳۹۹ به ۴۰ میلیون تن خواهد رسید. روند تولید سایر محصولات در پنج سال آینده در جدول زیر درج شده است.

منبع: معدن ۲۴