حفاری افقی و منحنی؛ میراث صنعت نفت برای معدن

حفاری یکی از بخش‌های مهم در حوزه فعالیت‌های معدنی است و از مراحل ابتدایی کار معدن، یعنی اکتشاف به عنوان یک نیاز مهم و اصلی مطرح است.

درحال‌حاضر بسیاری از کشورهای پیشرو در حوزه معدنکاری با استفاده از تجهیزات و روش‌های نوین حفاری توانسته‌اند به موفقیت‌های بسیاری دست یابند که یکی از آنها افزایش میزان اکتشافات و ذخایر معدنی است. کارشناسان معتقدند که در صورت استفاده از روش‌های نوین، سرعت معدنکاری افزایش یافته و هزینه‌ها کم می‌شود.

روش‌های حفاری نوین
در سال‌های اخیر تغییراتی در سیستم حفاری و فناوری‌های آن اتفاق افتاده و در کنار حفاری عمودی، شاهد حفاری‌هایی به شکل افقی و منحنی نیز هستیم. البته این نوع حفاری را می‌توان حاصل از تحولات به وجود آمده در حوزه نفت و گاز امریکا دانست و حالا می‌توان رد پای حفاری افقی و منحنی را در معادن دید. به گفته فعالان این بخش یکی از استفاده‌های مفید از حفاری منحنی و افقی کاهش هزینه و مدیریت بهتر آبی است که در معادن جمع می‌شود. شهناز نوایی، عضو خانه معدن ایران درباره فعالیت‌های حفاری در ایران به صمت گفت: روش‌های مختلف حفاری در بخش اکتشافات معدنی استفاده می‌شود. به این ترتیب که محل‌های مشخص شده از سوی مهندسان معدنی که احتمال وجود مواد معدنی در آنها می‌رود به وسیله دستگاه‌ها حفاری و مغزه‌گیری انجام می‌شود. وی با بیان اینکه عمق حفاری‌های انجام شده در برخی از اکتشافات بیش از ۴۰۰ تا ۸۰۰ متر است، گفت: باید عمق حفاری‌ها را در ایران به بالاتر از ۱۲۰۰ متر رساند. درحال‌حاضر دستگاه‌هایی که در ایران استفاده می‌شود مدل «۱۴ سی اس» و«آرسی» (روش پودری) است که در برخی معادن به‌کار می‌رود. مغزه‌ها و نمونه‌های گرفته شده نشان می‌دهد که ذخیره‌های مواد معدنی در چه لایه و عمق و ضخامتی از زمین قرار گرفته‌اند. یکی از نمونه‌های بارز فعالیت‌های حفاری، معدن «سنگان» است که با مغزه‌گیری‌های انجام شده شاهد کشف ذخایر بسیاری در آن شدیم.نوایی به برگزاری دوره‌های آموزشی حفاری اشاره کرد و گفت: برای آشنایی و آموزش روش‌های حفاری تعدادی از استادان و دانش‌آموختگان این رشته انتخاب شده‌اند تا در دوره‌های آموزشی حفاری که ۱۱ تا۱۶ مهر در محل معدن مس «میدوک» برگزار می‌شود، شرکت کنند. بعد از اتمام دوره، مقالات ارائه شده در سایت اتحادیه حفاران انتشار خواهد یافت.

روش‌های منحنی و افقی
محسن حبیبی، نایب رییس اتحادیه حفاران غیرنفتی و مدیرعامل شرکت علوم زمین پاسارگاد، درباره روش‌های حفاری در ایران و جهان اظهار کرد: درحال‌حاضر روش‌های حفاری که در ایران انجام می‌شود «وایرلاین» و «آرسی» یا همان روش پودری به شکل مدرن است که نمونه‌های برداشت شده به صورت دست نخورده باقی می‌ماند. آخرین حالت نیز روش «دریل واگنی» است که در کنار ۲ روش دیگر در ایران به کار می‌رود. او درباره روش جدید حفاری در جهان که به شکل منحنی و افقی انجام می‌شود، گفت: روشی که از آن با نام روش حفاری هدفمند یاد می‌شود امروزه در صنایع مختلف همچون نفت و گاز استفاده می‌شود. به این ترتیب که در ابتدا تا عمقی مشخص عملیات حفاری عمودی انجام شده و سپس بر اساس نیاز با زاویه مشخص لایه‌های زمین را به شکل افقی و منحنی حفاری می‌کنند. حبیبی بر این باور است در صورت حفاری افقی و منحنی در معادن، میزان اکتشافات انجام شده در جهان به شکل چشمگیری افزایش خواهد یافت. چراکه یک گمانه هدفمند به تنهایی کارآیی چندین گمانه را دارد و از حفاری‌های زائد برای رسیدن به عمق مشخص، اجتناب خواهد شد. البته این روش حفاری در مقابل روش‌های قدیمی هزینه بسیار بالایی دارد با این تفاوت که با بکارگیری آن علاوه بر کاهش حفاری‌ها و کاهش هزینه، سرعت کار نیز بالا می‌رود. نایب رییس اتحادیه حفاران غیرنفتی ادامه داد: یکی از برنامه‌های اتحادیه حفاران غیرنفتی، وارد کردن یکی از همین دستگاه‌ها است و در سال ۱۳۹۵ این سیستم حفاری را در ایران خواهیم داشت. اما یک مشکل بزرگ در بخش حفاری این است که کارفرمایان علاوه بر نداشتن شناخت کافی از روش‌های حفاری، نظارت درستی بر اجرای آنها نیز ندارند و همین موضوع باعث شده تا بخش خصوصی برای وارد کردن سیستم‌های جدید دچار تردید شود. حال اگر مدیریت درستی بر بخش حفاری که از جایگاه مهمی در صنعت معدنکاری برخوردار است، اعمال شود، انگیزه برای استفاده از دستگاه‌های نوین و روش‌های جدید نیز ایجاد خواهد شد.

نیاز به مدیریت صحیح در بخش حفاری
حبیبی به یکی از مشکلات و چالش‌های این بخش اشاره کرد و گفت: در برخی موارد حفارگران به نمونه مواد معدنی دست پیدا نمی‌کنند. زیرا زمین به شکل گسل بوده و از بین رفته است. حبیبی از اجرای برخی پروژه‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ خارجی نیز خبر داد و گفت: درحال‌حاضر شاهد فعالیت‌های مشترک با شرکت‌های خارجی در حوزه حفاری معدنی هستیم که با شکستن رکوردهایی نیز همراه بوده است. اما نکته اینجاست که حفاران شرکت‌های خارجی از سیستم نظارتی بر این بخش متعجب هستند. در کشوری همچون کانادا میزان حفاری انجام شده آن هم تنها با یک دستگاه ماهی ۴هزار متر است؛ اما در ایران به دلیل نداشتن مدیریت صحیح بیشتر از هزار متر در ماه حفاری نمی‌شود. او ادامه داد: در کشورهای اروپایی و مدرن نقاط حفاری، راه‌های دسترسی به آنها، مسائل امنیتی و راه‌های دسترسی به آب همگی در نظر گرفته شده و تیم حفاری با آرامش به حفاری می‌پردازد اما در ایران اینگونه نیست و یکی از دلایل حل نشدن مشکلات و نبود شناخت کافی از حفاری همین موضوع است. به عنوان مثال سوخت که یکی از نیازهای اصلی و مهم برای حفاری است در اختیار فعالان آن قرار نمی‌گیرد و آنها به ناچار مجبور به تامین سوخت از طریق قاچاق می‌شوند. همچنین از دیگر مشکلات، معارضان و بومی‌های منطقه‌ای هستند؛ تا جایی که متخصصان و فعالان خارجی را مورد ضرب و شتم قرار داده‌اند و دلیل این موضوع تامین نشدن امنیت معدنکاران از سوی فرمانداری و استانداری‌هاست. حبیبی گفت: تعیین نقاط حفاری از سوی کارفرمایان که بیشتر دولتی هستند یکی دیگر از چالش‌های این حوزه است که باعث شده تا حدود ۳۰ درصد از زمان پروژه به دلیل نداشتن این نقاط اتلاف شود. بنابراین ارائه روش‌های نوین و واردات آن جاذبه‌ای برای بخش خصوصی ندارد. چرا که باید هزینه‌ای هنگفت را صرف خرید ماشین‌آلات کنند، اما به دلیل نداشتن شرایط مناسب و مطلوب استفاده از آن توجیه اقتصادی ندارد. او بر این باور است که برای واردات این تجهیزات، نیاز به شناخت لازم برای استفاده از آنها، مدیریت صحیح و تامین امنیت فضای کار برای اجرای پروژه است تا بتوان علاوه بر استفاده از تجهیزات نوین، زمینه را برای همکاری با کشورهای پیشرو در این بخش فراهم کرد.

منبع: گسترش صمت