اطله‌ها همراه با مواد معدنی با ارزش در سنگ‌های معدنی استخراج شده و در مراحل مختلف خردایش و پرعیارسازی جدا و در محلی کم و بیش نزدیک به معدن یا کارخانه فرآوری انباشته می‌شوند. باطله‌ها حاوی برخی مواد معدنی با ارزشی هستند که با بازیافت آنها می‌توان ضمن بکارگیری در صنایع مختلف از انباشت آنها در محیط‌زیست جلوگیری کرد.
محلول‌های نشتی حاصل از این باطله‌ها که دارای ترکیبات شیمیایی مختلفی هستند، به عنوان یک منبع آلودگی خاک وآب زیرزمینی به شمار می‌رود. عوامل مختلفی از جمله ریزش‌های جوی، باعث می‌شوند تا محلول‌های آلوده بیشتری به زیر سطح زمین نفوذ کرده و در نتیجه آلودگی زیرزمینی، شدت و گسترش بیشتری پیدا کند. در سال‌های اخیر، روش‌های ژئوفیزیکی(علوم زمین) به ویژه روش‌های الکتریکی موفقیت‌آمیزی در بررسی‌های زیست‌محیطی ناشی از باطله‌های معدنی، مورد استفاده قرار گرفته‌اند. سرعت بالا، کاهش قابل‌توجه هزینه‌ها و غیرتهاجمی بودن این روش‌ها، از مهم‌ترین مزایای آنهاست. به‌وسیله بررسی‌های ژئوفیزیکی با استفاده از روش‌های الکتریکی در محل انباشت باطله‌ها یا در اطراف آنها می‌توان شدت، وسعت و گسترش یا محدوده جانبی آلودگی زیرزمینی و گسترش عمقی و ضخامت آن را تعیین کرد. همچنین به کمک این روش می‌توان فصل مشترک منطقه آلوده را از غیرآلوده در زیر سطح زمین، مشخص کرد. بسیاری از کشورهای پیشرفته و صنعتی از فناوری‌ها و دانش نوین برای بازگرداندن باطله‌های مواد معدنی به چرخه تولید کمک گرفته‌اند. از طرف دیگر نگهداری باطله‌ها و ضایعات معدنی موضوع دیگری است که برخی کشورهای معدنی با وجود هزینه نگهداری که باطله‌ها به دنبال دارد نسبت به آن اقدام می‌کنند زیرا با گذر زمان ذخایر معدنی رو به اتمام رفته و باطله‌ها و ضایعات معدنی که بخش عمده‌ای از آن مواد معدنی با عیار پایین است دارای ارزش می‌شوند و با کمی فرآوری و تغییر می‌توان از آنها در صنایع مختلف استفاده کرد. تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان معدنی ناچارند تا باطله‌های معدنی را نگهداری کنند اما برای نگهداری از آنها لازم است تا در هنگام انجام مطالعات فنی و اقتصادی، میزان هزینه‌هایی که برای نگهداری باطله‌ها صرف می‌شود را محاسبه کرده و با آگاهی کامل نسبت به دپو کردن آنها اقدام کنند.
آسیب زدن باطله‌ها به محیط‌زیست
در همین حال مدیر «اچ‌اس‌ای» سنگ‌آهن فلات مرکزی ایران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: باطله مواد معدنی بر اساس فرمول‌های محاسبات تخصصی مشخص می‌شود یعنی براساس قیمت روز مواد معدنی مشخص می‌شود که چه عیاری از مواد معدنی باطله به شمار می‌آید. علی ایرانمنش تصریح کرد: ممکن است قیمت مواد معدنی به گونه‌ای باشد که موادی که چند سال گذشته باطله بوده در شرایط کنونی برای ما صرفه اقتصادی داشته باشد و باطله به شمار نیاید. ایرانمنش عنوان کرد: عیار حد مشخص می‌کند که مواد معدنی از چه حدی باطله است و امکان دارد درصدی ازمواد باطله معادن دارای مواد معدنی باشند که وجود فناوری‌های جدید این قابلیت را ایجاد می‌کند که درصدی از مواد معدنی که دارای باطله هستند قابلیت استحصال داشته باشند. وی افزود: باطله‌های مواد معدنی شامل عناصر دیگری مانند عناصر نادر خاکی نیز می‌شود که به فناوری و دانش فنی ویژه‌ای برای استحصال نیازمند است. مدیر «اچ‌اس‌ای» سنگ‌آهن فلات مرکزی ایران عنوان کرد: بستگی به اینکه چه نوع مواد معدنی در باطله‌ها وجود دارد درصد آسیب زدن به محیط‌زیست آن نیز متفاوت است؛ این امکان وجود دارد که مواد خاصی در این باطله‌ها وجود داشته باشد که در اثر بارش باران حل شده و وارد زمین شود.
فناوری‌های جدید برای فرآوری باطله‌ها
احمد مشکانی، استاد دانشگاه و کارشناس معدن نیز درباره ضایعات و باطله‌های معدنی گفته است در حقیقت یک ماده معدنی فلزی شامل «گانگ» و فلز محتواست و وقتی ماده معدنی از معدن استحصال می‌شود و فرآیند فرآوری یا تغلیظ یا پرعیارسازی را می‌گذراند آن بخشی که از ماده معدنی جدا شده ضایعات یا باطله یا پسماند نامیده می‌شود. وی می‌افزاید: زمانی که ماده معدنی استحصال می‌شود یا عیارآن تغییر می‌کند مقداری از فلز در پسماند یا باطله باقی می‌ماند به عنوان مثال زمانی که سنگ‌آهن را فرآوری می‌کنید و عیارش را به ۵۸ درصد می‌رسانید بخش باقیمانده را باطله می‌گویند که حاوی درصدی از آهن است. مشکانی اضافه می‌کند: فلز موجود در این باطله به‌طور مستقیم قابل استفاده نیست اما تکنیک‌هایی به بازار آمده که می‌تواند از همین باطله‌ها نیز فلز باارزش را جدا کرده و به سودآوری دیگری برای تولیدکننده برساند. مدیر معدن شرکت سنگ‌آهن گل‌گهر نیز گفته است باطله‌های معدنی که از کارخانه‌های سنگ‌آهن خارج می‌شود عیاری بین ۱۲ تا ۱۵ دارد که می‌توان در آینده از آنها استفاده کرد اما هم‌اکنون ارزش اقتصادی برای تولیدکنندگان و صنایع مصرف‌کننده ندارد که بخواهند نسبت به فرآوری آن با فناوری‌های نوین اقدام کنند. به همین دلیل باطله‌های به وجود آمده از فرآوری سنگ‌آهن را در یک مکان مشخص جمع‌آوری کرده تا در آینده با استفاده از فناوری‌های نوین یا تغییرات قیمتی که به وجود می‌آید نسبت به فرآوری آنها اقدام کنند. از طرفی ممکن است که برخی مواد معدنی همچون «تالک» در این باطله‌ها وجود داشته باشد که تشخیص و جداسازی آن نیازمند سرمایه‌گذاری دوباره و در اختیار داشتن دانش فنی است.
عیارهای مختلف مواد معدنی
در همین حال [tooltip hint=”رضا شهرستانی”]عضو انجمن فولادکشور[/tooltip]عضو انجمن فولادکشور در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: درحال‌حاضر باطله‌هایی که از مواد معدنی استخراج می‌شود در بیابان‌ها دپو شده و این امر باعث ایجاد مشکلات زیست‌محیطی بسیاری می‌شود زیرا به مرور زمان بی‌اچ تبدیل به اسید شده و مضرات زیادی را به وجود می‌آورد و باعث از بین رفتن خاک آن منطقه و ورود اسید به آب های زیرزمینی می‌شود. رضا شهرستانی گفت: یکی از مواد غنی که در باطله‌های مواد معدنی یافت می‌شود، فسفر است و از آن برای تهیه کود شیمیایی استفاده می‌شود؛ در این زمینه شرکت‌هایی شروع به تبدیل باطله‌های مواد معدنی به کود کرده‌اند اما این اقدام به حجم بالایی از سرمایه‌گذاری نیازمند است. شهرستانی افزود: مقداری عناصر خاص در معادن مس و سنگ‌آهن وجود دارد که استخراج آنها به فناوری خاصی نیازمند است و کشورهای خارجی از این فناوری برخوردار هستند بنابراین کشورهای خارجی می‌توانند در ایران سرمایه‌گذاری کرده و با انعقاد قرارداد این عناصر را استخراج کرده و به دولت یا معدنچی واگذار کنند. وی ادامه داد: معادن کشور ما غنی هستند و می‌توان از باطله مواد معدنی در فولاد، عناصر آلیاژی خاص، کود شیمیایی و اسید استفاده کرد؛ هر ماده معدنی از عیارهای مختلفی برخوردار است که باید بررسی شود و به ازای هر ماده معدنی باطله‌ها را بررسی کرده، عنصر و حجم آن را تخمین زد و مواد مهم آن را استخراج کنیم.
منبع : گسترش صمت
