مدیریت دانش در شناخت حوزه‌های پر ریسک معدنی

بخش معدن به عنوان یکی از حوزه‌های پر ریسک اقتصادی شناخته شده و به همین دلیل ورود سرمایه‌گذاران به این بخش با تردید همراه می‌شود.

با توجه به اهمیت و جایگاه مواد معدنی در صنایع مختلف، شاهدیم کشورهای پیشرفته و توسعه‌یافته در حوزه معدن، پژوهش‌های بسیاری برای شناسایی ریسک‌های موجود که منجر به نبود قطعیت در نتیجه می‌شود را در برنامه‌های خود قرار داده‌اند و موارد مختلفی از نوع ماده معدنی موجود در معدن تا بازار محصول در جهان را بررسی و در پایان برای سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری می‌کنند. به‌دست آوردن داده‌های اطلاعاتی از بخش‌های مختلف جزو اولویت‌ها در شناسایی میزان ریسک‌هاست. در واقع آنها با تکیه بر مدیریت صحیح در بخش‌های مختلف از فعالیت معدنکاری تا فرآوری مواد معدنی، بهترین تصمیم‌ها را می‌گیرند.

سهم ایران در تولید مواد معدنی جهان
اینکه داشتن مدیریت داده‌ها و ریسک موفقیت پروژه‌های فرآوری مواد معدنی باید چه شاخص‌هایی داشته باشد موضوعی است که چندی پیش در همایش بررسی نقش آزمایشگاه‌های آنالیزور و فرآوری مواد معدنی در توسعه پایدار بخش معدن مطرح شد. به گفته مدیر گروه فرآوری مواد معدنی دانشگاه تربیت‌مدرس، رسیدن به نتیجه مثبت در بخش‌های مختلف معدنی؛ نیازمند مدیریت تخصصی و تاسیس مراکز تخصصی به منظور تعیین ریسک‌های موجود در ایران است.
مدیر گروه فرآوری دانشگاه تربیت مدرس درباره مدیریت داده‌ها و ریسک موفقیت پروژه‌های فرآوری مواد معدنی اظهار کرد: با انجام یک مقایسه بین وضعیت تولید مواد معدنی در ایران با دیگر کشورها خواهیم دید که ایران به جز ۲ ماده معدنی گچ و باریت در زمینه تولید هیچکدام از مواد معدنی جزو ۱۰کشور تولیدکننده نخست جهان قرار ندارد.
به عنوان مثال ایران ۰/۱ تولید طلای جهان و ۰/۷ درصد تولید شمش آلومینیوم جهان را دارد. بنابراین ایران با توجه به داشتن سهم اندک از تولید جهانی مواد معدنی، در عمل نقش تعیین‌کننده‌ای در بازار جهانی ندارد.
محمدرضا خالصی در ادامه تعریفی از موفقیت پروژه ارائه کرد و گفت: در استانداردهای جهانی یک پروژه زمانی موفق است که به اهداف اصلی خود در بودجه و زمان و کیفیت تعیین شده برسد؛ یعنی در نهایت کیفیت محصول و قیمت تمام شده آن قابل رقابت با دیگر کشورهای مطرح جهان باشد. این درحالی است که در بسیاری از موارد پروژه‌های ایران براساس این استانداردها تعریف نشده و در زمان تعیین شده به سرانجام نرسیده‌اند. به گفته نایب رییس انجمن مهندسی معدن ایران، یکی از عوامل موفقیت پروژه، داشتن اهداف صحیح است. برخی از پروژه‌ها فقط با اهداف منطقه‌ای همچون اشتغالزایی ایجاد می‌شوند و در نهایت نمی‌توان انتظار بهره‌وری از آنها داشت.
وی به عوامل تهدیدکننده یک پروژه موفق اشاره کرد و گفت: معدن با دیگر بخش‌های صنعتی متفاوت است و این وجه تمایز در ذات و ساختار ریسک‌های موجود در کار است. همانگونه که می‌دانید ریسک در تعریف استاندارد اثر نبود قطعیت بر اهداف است. قیمت، وضعیت و… همگی قطعیت ندارند.

ریسک‌های معدن زیاد است
خالصی با بیان اینکه چالش‌ها و تغییرات ناگهانی در وضعیت جهانی اثرگذار هستند، ادامه داد: نبود قطعیت در بخش‌های مختلف، روی اهداف از پیش تعیین شده اثر گذاشته و به عنوان ریسک‌های پروژه تلقی می‌شوند. در این میان فرق معدن با دیگر بخش‌های صنعتی این است که دیگر بخش‌ها تنها دارای نبود قطعیت در قیمت و شرایط هستند اما معدن با نبود قطعیت ماده معدنی مورد استفاده که انواع مختلفی دارد نیزروبه روست. به عنوان مثال اگر ماده اولیه برای تولید شکلات از کشور دیگری وارد کشور شود به طور حتم کیفیت ماده تولیدشده برابر با کیفیت محصول نهایی تولید آن کشور خواهد بود؛ اما اگر کارخانه تولید ماده مورد نظر را به کشور آورده شود، ماده تولید شده متفاوت با آن کشور خواهد بود.
مدیر گروه فرآوری مواد معدنی دانشگاه تربیت مدرس بر این‌باور است که نتایج کار تحت‌تاثیر ریسک‌های موجود است. ریسک تخمین ذخیره از مهم‌ترین بخش‌های مرتبط با فرآوری است که در صورت اشتباه بودن، مشکلات بسیاری به وجود خواهد آورد. از طرفی ریسک معدنکاری و تصمیمات برای استخراج مواد معدنی و ریسک فناوری‌ها از جمله ریسک‌های اثرگذار بر بخش فرآوری مواد معدنی است. البته فناوری‌های برتر برای فرآوری مواد معدنی وارد ایران شده و شرکت‌های فعال در ایران برخی از این ریسک‌ها را پشت سر گذاشته‌اند.
وی افزود: بر اساس برآوردها و مطالعات انجام شده برای معادن، ممکن است هنگام بهره‌برداری از معدن، به دلیل شناسایی نشدن یک معدن فروریخته ضمن اثرگذاری بر فعالیت معدن، کارخانه فرآوری مواد معدنی نیز تحت تاثیر قرار دهد. خالصی گفت: آخرین ریسک در بخش فرآوری مواد معدنی مربوط به ژئومتالوژیکی و تغییرپذیری مواد معدنی و کیفیت ماده معدنی است. ریسک در این بخش به داده‌ها بازمی‌گردد زیرا ممکن است نمونه آنالیز درست انجام شده باشد اما نبود قطعیت در آنها منجر به وارد شدن مقدار مشخصی ریسک به پروژه می‌شود که البته این موضوع قابل محاسبه و کمی‌سازی است.
وی ادامه داد: به عنوان مثال در یک پروژه فرآوری مواد معدنی می‌توان از طریق مدیریت داده‌ها ریسک کار را مدیریت کرد. برای این کار باید چرخه مدیریت داده‌ها تعریف شود که شامل داده‌های خام (حاصل از نمونه‌برداری) است که بعد از فرآوری داده‌ها تبدیل به ماده مورد نظر می‌شود. به عنوان مثال زمانی‌که داده‌ها تبدیل به مدل می‌شوند بر اساس دانش بخش‌های مختلف از اکتشاف تا بازار شما را به نتیجه می‌رساند. اشکال اصلی موجود در این بخش در ایران تبدیل اطلاعات به دانش و دانش به تصمیم‌گیری است که ناشی از ضعف مدیریت تخصصی است.

تصمیم‌گیری مناسب
به گفته نایب رییس انجمن مهندسی معدن ایران، می‌توان مدیریت دانش در بخش‌های مختلف را کنار هم قرار داد و بهترین و مناسب‌ترین فناوری را انتخاب کرد. این تصمیم‌ها باید با توجه به مرزها و حلقه‌های قابل قبول ریسک انجام شود. البته تصمیم‌گیری صحیح، داشتن داده‌های صحیح، کافی و دقیق وظیفه مدیران متخصص است.
خالصی اظهار کرد: در کارخانه فرآوری مواد معدنی عوامل قبل و بعد از راه‌اندازی باید مورد توجه قرار گیرد که برای این بخش، در مرحله نخست، آزمون فناوری انجام شود و این درحالی است که واحد درسی با این عنوان در دانشگاه‌های ما وجود ندارد.
خالصی گفت: در ایران طراحی کارخانه همواره به خارجی‌ها سپرده شده و باید فکری برای بالا بردن سطح دانش متخصصان داخلی در این بخش کرد.
وی گفت: سرمایه‌گذاران خارجی برای حضور در ایران به مطالعه می‌پردازند زیرا بخش‌های مختلفی همچون بازار، پیش‌بینی قیمت، تقاضا، سهام، بودجه و قوانین دارای ریسک مشخصی هستند. در این میان تغییراتی که ممکن است در بهای دلار یا قوانین کشور در چند سال رخ دهد از سوی سرمایه‌گذاران خارجی محاسبه و ریسک آنها برای ورود به ایران تعیین می‌شود.
به گفته خالصی ایران از لحاظ ذخایر معدنی در رتبه خوبی قرار دارد اما در تولید اینگونه نیست. اشکالات موجود بر کم بودن میزان تولید مواد معدنی در ایران موارد متعددی است که یکی از آنها بالا بودن قیمت تمام شده محصول نهایی است. آمار قیمت تمام شده برخی مواد معدنی بین ۱۰۰ تا ۳۰۰درصد در بیشتر از دیگر کشورهاست. نایب رییس انجمن مهندسی معدن ایران به اطلاعات جمع‌آوری شده از سوی کارشناسان و فعالان حوزه معدن اشاره کرد و گفت: مزیت ایران داشتن انرژی و نیروی‌انسانی ارزان است.
این درحالی است که با استفاده بیش از حد انرژی این مزیت از بین می‌رود. البته این موضوع درباره نیروهای‌انسانی نیز صادق است زیرا در یک مقایسه کوچک می‌بینیم که به ازای هر کارگر فعال در ذوب‌آهن اصفهان ۱۶۷هزارتن محصول تولید می‌شود؛ در حالی که در یک شرکت مشابه چینی این عدد ۱۱۶۷تن است؛ یعنی ۱۰نفر کار یک نفر را انجام داده و در عمل مزیت نیروی انسانی را از بین می‌برد.
به گفته وی اگر قرار باشد روزی یارانه نفت از بخش‌های مختلف کشور برداشته شده و بخش معدن فعال و تولیدکننده و پویای داشته باشیم، جدا از تمام مسائل قانونی و سیاسی و… بخش فنی جزو دغدغه‌های این بخش است زیرا داده‌های آماری ارزشی دارند که اگر اشتباه باشند تمام فرآیند را تحت‌تاثیر قرار خواهند داد.
مدیر گروه فرآوری مواد معدنی دانشگاه تربیت مدرس گفت: موفقیت پروژه‌های معدنی به ویژه در فرآیند فرآوری وابسته به ۲ موضوع جدی از نظر فنی و غیرفنی بوده و باید داشتن متخصصان یا مراکز تخصصی در اختیار داشت. تاسیس آزمایشگاه‌های فرآوری مواد معدنی در کشور برای به‌دست آوردن داده‌های درست، انجام آزمایش‌های فرآوری و پاسخ به سوالات موجود می‌تواند گزینه‌های خوبی برای رسیدن به موفقیت باشد.
وی با بیان اینکه باید ریسک‌های موجود در کار براساس داده‌ها تعیین شوند، در ادامه گفت: تصمیم‌سازانی که چرخه داده‌ها مدیریت می‌کنند، با قرار دادن مجموعه داده‌های مرتبط همچون منابع‌انسانی، فناوری، آزمایشگاه و… کنار هم قرار، بهترین تصمیم را خواهند گرفت.

منبع: گسترش صمت